Otizm Nedir ?
Otizm, beynin anne karnından başlayan gelişim sürecindeki bir bozuklukla ilişkilendirilen önemli bir beyin hastalığıdır. Günümüzde her bin kişiden 6’sını etkilemekte ve erkeklerde 4 kat daha fazla görülmektedir. Bununla birlikte otistik kız çocuklarında otistik erkek çocuklarına oranla beyinden hasar ve düşük IQ(zeka düzeyi) gibi ciddi yetersizliklerin görülme olasılığı daha yüksektir. Erkek çocuklarda ise daha sıklıkla dil ve zihinsel fonksiyonlarda yetersizlik görülür. Güncel verilere göre otizmin görülme sıklığında ciddi bir artış söz konusudur.
Otizm erken çocukluk döneminde başlar. Otizmin belirtileri sözel ve sözel olmayan iletişimde bozukluk ile inatçı, tekrarlayan davranışlardır. Normal insanlar karşısındaki kişinin yüzüne bakarken dikkatini gözlere odaklarken otizmli kişiler ağza ya da odadaki herhangi bir eşya veya cisme bakarlar; göz teması kurmazlar. Otizmliler diğerlerinin bakış açılarını anlamada ciddi sorunlar yaşarlar ve bunun sonucu olarak da diğerlerinin ne zaman yalan söylediğini, ne zaman alaycı olduğunu ve ne zaman kendileriyle dalga geçtiğini ya da ne zaman ondan faydalandığını fark etmekte zorluk yaşarlar. Bunun nedeni duyguların yüz ifadesine yansıyan işaretlerini algılamakta zorlanmalarıdır.
Otizm Neden Oluşmaktadır ?
Otizm neden oluşur ? sorusuna dair Şizofreni ve Alzheimer kesin olarak bilim dünyasında bir bilgi bulunmaktadır. Kabul gören yaklaşıma göre anne karnında beyin gelişimini tamamlamaya çalıştığı dönemde sisteme ya içeriden ya dışarıdan ya da ikisi birlikte etkenlerin etkileri. Bunun sonucu olarak beyin gelişiminin olması gerektiği gibi tamamlayamamasıdır. Gebeliğin ikinci veya üçüncü aylık döneminde anne rahmindeki bebeğin beyninin en dış kabuk katmanı olan kabuk bölümü(korteks) kendini altı ayrı katmana ayırır. Otizmli bireylerde tam bu sırada bir çarpıklık ortaya çıkmakta ve bu durum doğum sonrası beynin sosyal yetenekler ve dil gelişimi ile ilişkili bölgelerin işlevlerinde bozulmaya rol açmaktadır.
Öte yandan otizme zemin hazırlayan başka bir neden anne karnındaki bebeğin testosteron düzeyinin dengesiz veya yüksek olmasıdır. Bu bebeklerin doğumu izleyen 18-24 aylık süreçlerinde otistik özellikler sergiledikleri rapor edilmiştir(Auyeung ve ark., Mol Autism 1: 11, 2010).
Otizmin Genetik Yönü Var Mıdır ?
Otizm tek yumurta ikizlerinde %60 , çift yumurta ikizlerinde %5 olmak üzere en yüksek konkardans hızına(ikizlerden biri hasta ise diğerinin hasta olma riski) sahip en genetik zeminli hastalıklardan biridir. Bununla beraber tek bir otizm geni yoktur. Otizmin ortaya çıkması belirli bir gen kombinasyonun varlığını gerektirir. Bilimciler çoğu otizm vakasının 2 ila 20. gende meydana gelen mutasyonun sonucu ortaya çıktığını düşünmektedir. Otizmin genetik mutasyonlar sonucu ortaya çıkması kesin olmakla beraber, çevresel faktörlerin etkisi de göz ardı edilmemektedir.
Otistik Kişilerin Özel Yetenekleri Nelerdir ?
Otistik kişilerin özel yetenekleri içerisinde en şaşırtıcı özelliklerinden birisi, birçok alanda sınırlı becerileri olmasına karşın, bazı alanlarda sahip oldukları özel becerilerdir. Bunlar genellikle konuşma becerisi ve soyut anlam içermeyen türden becerilerdir. Bu özel beceriler, her otistik çocukta görülmeyen ve genelde çoğu insanın ilgisini çekmeyen becerilerdir. Çok karmaşık bul-yapları hiçbir yaratıcılık özelliği göstermeden ya da resmin ne olduğuna dikkat etmeden, mekanik olarak birleştiren otistik çocuklara rastlanabileceği gibi, zihinden uzun ve karışık toplamaları çok hızlı ve doğru şekilde hesaplayabilen, çok iyi bir çizim yeteneği olan çocuklar olduğu da görülmektedir. Sıklıkla otistik çocuklarda görülen yeteneklerin, konuşma becerisinden bağımsız olduğu, müzik, matematik ve bellekte tutma konularında yoğunlaştığı kabul edilmektedir.
Aşılar Otizme Neden Olur Mu ?
Bu konuda iddialar iki konuda yoğunlaşmakta: Bunlardan birine göre otizm kızamık, kızamıkçık ve kabakulak karma aşısının verdiği zararla ilişkilidir. Diğerine göre de otizm çocuğun beyninde artan toksik cıva düzeyine bağlı olduğudur. Bu konularda şuana kadar bilimsel olarak kanıtlanabilir bir ilişki saptanamadı, ancak ilgili spekülasyonlar ve şüpheler hala devam ediyor.
Otizmin Tedavisi Var Mıdır ?
Nöroloji kökenli birçok hastalık da olduğu gibi otizmin de günümüzde net bir tedavisi yoktur. Bunun en önemli nedeni hastalığın oluşum süreci ile ilişkili bilgilerin henüz yeterince netleşmemiş olmasıdır. Otizmin belirtileri iyi tanınıyor ve belirtilerden yola çıkarak hastalara tanı konuluyor, bazı ilaçlarla bazı belirtiler baskılanabiliyor ancak hastalık tamamen ortadan kaldırılamıyor.
Otizm kendiliğinden iyileşmez. Zamanında müdahale ve hasta ile yakınlarının doğru eğitimi ile kontrol edilebilir bir rahatsızlık iken yanlış yaklaşım ve yöntemlerle durum daha da kötüye gidebilir. Eğer otizm tedavisine 2-3 yaşlarda başlanırsa 4 yaşında başlanan tedaviye oranla hastalığın daha da kontrol edilebilir olduğuna dair klinisyenler arasında yaygın bir fikir birliği vardır. Bu durumda otizmde erken tanı çok önemlidir.
Otizmin Genel Olarak Kabul Edilen Belirtileri Aşağıdaki Gibidir:
- Gerçek tehlikelerden korkmamak
- Kucaklaşmayı istememe
- Uygun olmayan gülme veya sırıtma
- Ağrılı uyarıya duyarsızlık
- Alışılmadık veya defalarca tekrarlayan faaliyetler
- Gözle kontak kurmaktan kaçınma
- Yalnızlığı tercih etme
- Kendini diğer bireylerden soyutlama
- İhtiyaçlarını sözlü ifadede güçlük
- Sözlü ifade yerine sık sık mimik ve jestleri kullanma
- Bazı objelere uygun olmayan aşırı bağlılık
- Tekdüze davranışlarda ısrar
- Birinin söylediğini aynen tekrarlamak
- Sesli uyarılara yetersiz veya hiç yanıt vermeme
- Amaçsızca çeşitli objeleri çevirmek veya kendi ekseni etrafında dönmek.
- Başkaları ile iletişim kurmada güçlük yaşamak
Otizm belirtileri şiddeti ve sayısı bireysel farklılık gösterebilir. Bunların bazıları ebeveynin dikkati ile erken tanı için yardımcı olabilir.
Otizmi Konu Almış Filmler:
- Temple Grandin
- The Black Balloon
- Molly
Kaynakça ve İleri Okuma:
Tayfun Uzbay – Görünmeyen Beyin
http://www.positivepartnerships.com.au/sites/default/files/what_is_asd_information_sheet_turkish.pdf
http://www.ttb.org.tr/STED/sted1004/otizm.pdf
Yazar: Bahri Can ÖĞÜN