Savunma Mekanizmaları Nelerdir ?

Yazarı:

Savunma Mekanizmaları Nasıl Ortaya Çıktı ?

Psikanalitik ekolünün kurucusu olarak bilinen Sigmund Freud savunma mekanizmaları kavramlarının ortaya çıkmasında önemli bir yere sahiptir. Freud, psikolojinin birçok kavramının  ortaya çıkmasına öncülük ettiği gibi savunma mekanizmalarının üzerine da açıklamalarda bulunmuştur. Bununla beraber Freud belli başlı savunma mekanizmalarını ortaya atmış ardından kızı Anna Freud babasının öne sürdüğü kavramların üzerine bazı yeni kavramlar ekleyerek savunma mekanizmalarının gelişmesine katkıda bulunmuştur. Savunma mekanizmalarını kısa bir şekilde anlatmak gerekirse; kişinin içinde bulunduğu bir durumda, baskınlanması ya da meydana gelen bir çatışma halindeyken, gereksinimlerinin karşılanamaması sonucunda aşırı derecede kaygının ortaya çıkmasıyla beraber, kişinin kendi bütünlüğünü korumak adına yaptığı bazı davranış şekillerine savunma mekanizmaları adı verilmektedir. Mesela; Anne, Baba yada Eşe duyulan; Öfke, saldırganlık, travmatik çocukluk yaşantıları, ensest düşünceler ya da bu olaylara benzeyen başka konular, bilinç seviyesine çıkamayacak konular arasındadır. Bizim var olan benliğimiz bu gibi konuları bilinçaltına atarak ortaya çıkan kaygıyı ortadan kaldırma eğilimdedir. Kısaca, bu gibi konuların üstü örtülür ve bu düşünceleri bastırmak hedeflenir.

 

Kişiler, savunma mekanizmalarını kullanırken bilinçsiz bir şekilde  davranışlar sergilemektedir. Eğer Freudyen bakış açısıyla bakacak olursak, kişinin yaşanan olayları psikolojik manipülasyon (İnsanları onların istekleri dışında yönlendirme veya etkileme hali), çarpıtma ve yadsıma yoluyla, sosyal bir ortamda toplum tarafından kabul edilebilir öz-imajını korumak adına yaptığı bilinçsiz davranışlar bütünüdür.

 

İnsanların savunma mekanizmalarını kullanması bir yere kadar “Kendilerini aldatma” olarak gözükse de  bir yerden sonra kendilerini savunma hali içerisinde olduklarını da göstermektedir. Savunma mekanizmaların kullanılmasıyla, insanların anksiyete seviyelerinde meydana gelen değişiklikler belirli bir olayı nasıl algıladıkları ile ilişkili olarak da değişmektedir. 

 

Kaygı ve Savunma Mekanizmaları Arasındaki İlişki

İnsanlar, hayatları boyunca kendilerini belirli bir dengede tutmak için büyük uğraşlar verir ve yaşamlarında kaygı yaratacak bir durum ile karşılaştıkları zaman çeşitli davranışlar sergiler. Bunlar,kaygının şiddetine,kişinin kişilik özelliklerine ve süresine bağlı olarak değişmektedir.

 

En çok merak edilen kısımlardan birisi olan savunma mekanizmaları çeşitlerine geçmeden önce William James’in bir sözüyle konumuza devam etmeye ne dersiniz?

 

Davranış, duyguyu izler gibi görünmekte ise de gerçekte, davranış ile duygu beraber gider. Bilincin daha çok etkisi altında bulunan davranışı düzenlersek, gerçekte öyle olmayan duyguyu da dolayısıyla düzenleyebiliriz. (William James)

 

Savunma Mekanizmaları Çeşitleri

 Savunma mekanizmaları çeşitleri kullanım sıklığına göre değişmekle birlikte aşağıdaki gibidir:

  1. Bastırma(Repression)
  2. İnkar(Denial)
  3. Telafi Etme-Ödünleme(Compensation)
  4. Polyannacılık
  5. Yansıtma(Projection)
  6. Özdeşleşme(Identification)
  7. Karşıt Tepki Geliştirme(Reaction-formation)
  8. Hayal Kurma
  9. Yer Değiştirme(Displacement)
  10. Gerileme(Regression)
  11. Yüceltme(Sublimation)
  12. Mantiğa Bürünme(Rationalization)
  13. Duygusal Soyutlama(Emotional isolation)
  14. Yapma-Bozma(Undoing)
  15. Düşünselleştirme(Intellectualization)
  16. Mizahlaştırma(Humor)
  17. Fantezi(Fantasy)
  18. Ket vurma(İnhibition)
  19. Dışsallaştırma(Externalization)
  20. Bedenselleştirme(Somatization)

 

En Yaygın Görülen Savunma Mekanizmaları

  1. Bastırma (Repression)

Bireyin hatırlamak ya da hissetmek istemediği olayların, bilinç dışına atılma durumudur. Bilinç dışına atılmaya çalışılan düşüncelere ilk defa değinen kişi Sigmund Freud‘tur. Freud’a göre hiçbir dürtü ve arzu bastırılamaz. Genellikle bastırılmaya çalışılan dürtüler; dil sürçmesi, ve rüyalarda değişik şekillerde ortaya çıkmaktadır. Bastırma sonucunda kişilerde ciddi psikolojik rahatsızlıklar meydana gelebilmektedir.

  1. İnkar (Denial)

Kişi kendisine acı vereceğini düşündüğü durumlardan kendisini korumaya çalışır ve yaşadığı davranışları hatırlama ancak kabul etmeme durumuna girer.İnkar savunma mekanizmasını kullanan bir birey, herhangi bir konuda uzlaşmaya ya da var olanı değiştirme davranışına yönelmez. Bu duruma bir örnek vermek gerekirse, inkar savunma mekanizmasının en çok kullanıldığı psikopatolojik hastalık manidir (McWilliams,2013). Mani durumunda olan bir kişi temel ihtiyaçlarını inkar eder ve az uyuma durumu içerisine girebilir.

  1. Hayal Kurma

Kişinin, herhangi bir nedenden dolayı istek ve ihtiyaçlarının karşılanamaması durumunda, kişi ihtiyaçlarını hayal aleminde gerçekleştirme eğilimindedir. Birey, hayal kurma işlemini gerçekleştirerek içinde yaşadığı çatışmaları, hayalinde belirli bir doyuma ulaştırarak kendisini rahatlatmaya çalışır.

  1. Telafi Etme (Compensation)

Birey, bir alanda meydana gelen başarısızlığını yada eksikliğini giderebilmek adına başka bir alanda başarılı olmaya çalışarak önceki başarısızlığını telafi etmeye çabalar. Fakat birey başarısız olduğu bir alan üzerinede çalışıp bu alanda da kendisini geliştirebilir.

  1. Polyannacılık

Eğer birey bir olayda başarısızlık yada hayal kırıklığı yaşadıysa meydana gelen bu olayları her zaman  iyi tarafıyla yorumlamaya çalışır bunada polyannacılık denir.

  1. Mantığa Bürünme (Rationalization)

Kişinin,bir olayla karşılaştığı zaman gerçeklerden kaçma eğilimi göstermesi ve gerçeklerden uzaklaşıp bu olayları mantığına uygun hale getirmesidir.Bahane bulma olarakta bilinmektedir.

  1. Özdeşleşme (İdentification)

Sevdiğin gerçek olan ya da hayal ettiğin bir objeyi kaybettiğinde hissettiğin o acı duygusunu hafifletmek için bu objeyi bir başka kişiyle özdeşleştirme durumudur. Bir başkasına özenme olarakta bilinir.

  1. Yansıtma (Projection)

Kişinin, istek ya da arzularının toplum tarafından uygun görülmemesi sonucunda bu istek ve arzularını sanki başka insanlar öyle hissediyormuş gibi yansıtmasıdır. Eğer bir kişi kendi kişilik yapısını başka bireylerde görüyorsa bu durum yansıtma olarak belirtilebilir.

  1. Gerileme (Regression)

Kişinin istek ve ihtiyaçlarının karşılanamaması durumunda, kişi kendisini kaygılı hisseder ve tam olarak beklediği doyumu alamadığı için kendi olgunluk düzeyinden daha düşük bir olgunluk düzeyine inme eğilimi gösterir.

  1. Yer değiştirme (Displacement)

Kişinin öfke ya da kızgınlık anında asıl kişiye yada hedefe vereceği tepkiyi o anda başka bir hedefe yada kişiye yöneltmesidir.

  1. Karşıt Tepki Oluşturma (Reaction formation)

Bireyde suçluluk duygusu yaratacak olayların yoğun olması durumunda bunları bastırması zorlaşmaktadır. Bireyde bunları yapmak yerine tam ters durumları yaparak karşıt bir tepki oluşturur.

  1. Yüceltme (Sublimation)

Kişinin, bazı dürtülerinin (cinsel dürtüler) değişerek sosyal olarak uygun olabilecek bir alana yönelmesidir.

 

Diğer Savunma Mekanizmaları Nelerdir ?

  • Duygusal Soyutlanma (Emotional Insulation)

Bu kişiler, karşılarındaki kişilerin duygularını önemsememeye çalışarak, hayal kırıklığı yaşamazlar.

  • Yapma-Bozma (Undoing)

Bireyin karşısındakine yapmış olduğu bir davranıştan dolayı pişman olması ve bu durumu düzeltmeye çalışmasıdır.

  • Düşünselleştirme (İntellectualization)

Bir duygunun yerine konuyla ilgili olarak ayrıntılı bir akademik bilginin verilmesidir. Sevgilisi olmayan birinin, sevgililer gününün amacını sadece hediye almak olarak düşünmesi bu olaya bir örnektir.

  • Mizahlaştırma (Humor)

Kişinin kaygılı hissettiği anlarda kendisini rahatlatmak amacıyla o anda mizah yapmasıdır. Örneğin,Kaza yapan bir insanın o anda espriler yapması.

  • Fantezi (Fantasy)

Kişinin zihninde, kendisini güvenli hissettiği yere çekilerek gerçeklikten kaçma durumudur.

  • Ket vurma (İnhibition)

Kişinin, üst ve altbenliği arasındaki çatışmalar sonucunda kendi duygu,düşünce ve davranışlarını duraklatması ve bazı şeyleri yapmaktan kaçınmasıdır.

  • Dışsallaştırma (Externalization)

Bireyin, kendi içinde meydana gelen dürtü,duygu,düşünce ve davranışlarını dış etmenlere bağlama durumudur.

  • Bedenselleştirme (Somatization)

Bireyin, içinde yaşadığı duyguları, vücutsal belirtiler göstererek  ifade etmesidir.Mesela vücuttaki yakınmalar bedenselleştirme durumuna örnek verilebilir.

            

Savunma Mekanizmaları Örnekleri Köşesi

  • Ailesinden birini kaybeden bir insanın, onun eşyalarını saklaması ve bir gün geleceğine inanması inkar savunma mekanizması ile ilişkilendirilebilir.Bu şartlar altında kişi baş edemeyeceği durumları birsüre görmezden gelir ve hiçbir şey olmamış gibi davranır. (İnkar)
  • Küçüklüğünde silahlar ve kesici aletler ile oynamayı seven birisinin,ileride polis olması, yüceltme savunma mekanizmasının bir örneği olarak verilebilir. Kesme, katil olma gibi toplum tarafından kabul görülmeyen bazı dürtüler, kişiyi toplum tarafından kabul görecek bir mesleğe yöneltmiş olabilir. (Yüceltme)
  • Öğretmenini hiç sevmeyen Ali’nin, öğretmenini her gördüğünde hissettiklerini zihninden uzaklaştırıp bastırmaya çalışması. (Bastırma)
  • Öğretmeninden azar yiyen bir çocuğun, öfkelendiği zaman öğretmenine karşılık vermeyip eve geldiği zaman bu öfkesini annesine bağırarak çıkarması yer değiştirme mekanizmasının bir örneğidir. (Yer Değiştirme)
  • Örneğin, Matematik sınavından düşük not alan Ayşe’nin , “Öğretmen zor sormuş” diyerek suçu öğretmene atması. (Yansıtma)
  • Müzikte başarısız olan bir çocuğun, akademik anlamda çok başarılı olarak bu durumu telafi etmektedir. Bu Telafı etme(Ödünleme)mekanizması olarak bilinmektedir. (Telafi Etme,Ödünleme)
  • 60 yaşında bir bireyin, istediği olmadığı zaman somurtup ağlayarak istediğini elde etmesi de gerileme savunma mekanizmasıdır. (Gerileme)
  • Boşanmış olan bir kadının, hayatına devam etmesinde çocuğunu bir engel olarak düşünmesi ayrıca çocuğuna karşı öfke ve nefret duygusunu içten içe yaşaması ancak bu durumu saklamaya çalışarak çocuğuna karşı aşırı sevgi göstermesi karşıt tepki geliştirmeye bir örnek olarak verilebilir. (Karşıt Tepki Geliştirme)
  • İstemediği bir derse giren bir öğrencinin biranda fenalaşması bedenselleştirme savunma mekanizmasına bir örnektir. (Bedenselleştirme)
  •  Arkadaşlarıyla buluşmaya davet edilmeyen birisinin, “Benim zaten işim vardı” demesi mantığa bürümeye bir örnektir. (Mantığa bürüme)

REFERANS

  • Geldard, K., Geldard, D., & Foo, R. Y. (2013). Counseling Children A practical Introduction.
  • T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI (2014). Çocuk Eğitimi Ve Gelişimi:Savunma Mekanizmaları.
  • 20 Common Defense Mechanisms Used for Anxiety, Kendra Cherry
  • Savunma Mekanizmaları, wikizero

 

Yazar: Elif Begüm CAVAK

Yorum yapın