Akışta Mutluluğu Yakalamak: Zihnin Akışı (Flow)

Akışta Mutluluğu Yakalamak

Pozitif psikolojinin konularından biri olan akış kavramını ortaya atan bilim insanı Mihaly Csikzentmihalyi ’dir. Csikzentmihaly mutluluk üzerine çalışmalarını gerçekleştirmiştir. Mutluluk üzerine çalışmalarını yaparken insanlar hayatlarının hangi noktalarında, normal deneyimlerinde, gerçekten mutlu hisseder? Düşüncesi aslında akış kavramını ortaya koyacak çalışmanın başlangıcıdır.

 

Bu düşünceden hareketle Csikzentmihaly öne çıkan  “Sanatçıları, bilim adamlarını ve diğerlerini anlamaya çalışmış, bu kişilerin hayatlarında ne şöhret ne de servet umduklarını ancak anlamlı ve yapmaya değer buldukları şeyleri yaparak yaşamaya değdiğini düşündüren nedir ?” sorusu üzerinden bir çok kişiyle görüşmeler yapmıştır. Bu insanlara kendini; yaşadığını hissettiren, tamamen kaptırdığı ve zevk alarak yaptığı işleri tanımlamalarını istediğinde, yanıtların çoğunun çeşitlilik gösterdiğini görmüştür. Bazı insanlar müzik yaptığında, bazıları yazı/şiir yazdığında, bazıları tenis oynadığında, bazıları da cerrah olarak bir ameliyat yaptığını söylemiştir. Csikzentmihalyi ayrıca insanlardan akış deneyimlerini betimlemeleri istemiş, deneyimlerini betimleyen insanların kullandıkları sözcüklerin birbirine şaşırtıcı derecede benzediğini fark etmiştir. Sizlerin de arkadaşlarınız ile deneyimleriniz farklılık gösterir ancak birbirinize deneyimlerinizi betimlerken kullanacağınız sözcükler birbirine yakın anlamlı benzer sözcükler olacaktır. Sonucun böyle çıkacağı düşüncesi aklınıza yatmadıysa arkadaşlarınız ile deneyerek betimlemeler yaparken kullanacağınız sözcüklerin benzerlikler göstereceğini bir de siz deneyimleyerek  elde edebilirsiniz.

                         

Akış Nedir ? (Flow)

Csikzentmihalyi’nin çalışmalarında denekleri, yaptıkları şeye kendilerini o kadar kaptırmışlardı ki gözleri başka hiçbir şey görmüyordu. Deneklerin bir sonraki aşamada ne yapacaklarını çok iyi bilmelerine rağmen, yaptıkları iş çok zordu ve aşırı bir  dikkat yoğunlaşması gerektiriyordu. İnsanlar genellikle bu deneyimleri yaşarken, bir aşamadan diğerine geçme anında, kendilerini doğal, hatta hiç çaba göstermedikleri bir süreç içinde buldukları için, Csikzentmihaly bu deneyime akış adını vermiştir. Csikzentmihalyi ‘e göre akış deneyimi kişinin uğraştığı yaptığı bir işe yoğun bir şekilde bütünsel olarak odaklanmasını, o işe tüm dikkatini vererek  çevresel uyarıcıları yok saymasını veya uyarıcının kişide herhangi bir önem arz etmemesini ortaya koymuştur.

 

Akış deneyimlerinin çoğu kişiden çok şey ister. Csikzentmihalyi akış deneyiminin kişiden çok şey istemesini şu sözlerle açıklar: “En iyi anlar, genellikle çok zor, bir şeyi başarmak için kişinin kendini ya da aklını son sınırına kadar kullandığı zamanlarda ortaya çıkar” der. Buradan hareketle akış deneyimini tanımlayan sekiz  özelliği ortaya konmuştur.

 

Akış Mutluluk Biliminin 8 Özelliği

İlginç bir şekilde akış deneyimi bütün kültürlerde, her yaştan insan tarafından benzer sözcüklerle betimlenir. Bu bulgulardan yola çıkan Csikzentmihalyi insanların zevk alarak yaptıkları binlerce anıyı incelemiş ve akış deneyimini tamamlayan 8 özellik belirlemiştir.

 

1. Etkinlik Zordur ve Beceri İster

Görev, kişinin bütün dikkatini vermesini gerektirecek derecede çetin olmalı, ama kişinin başarma duygusunu yok edecek şekilde zor olmamalıdır.

 

2. Etkinlik Kişinin Bütün Dikkatini Üzerinde Yoğunlaştırmasını Gerektirir.

İnsanlar kendi eylemlerinden bağımsız olarak algılamayı bırakırlar; eylemleri içten gelen otomatik bir tarzda gerçekleşir.

 

3. Etkinliğin Hedefleri Açık ve Net Olmalıdır.

İlerlemek için bir yön, mantıklı bir hedef bulunmalıdır.

 

4. Açık Bir Geribildirim Olmalıdır.

Bu sadece kişisel onaylamadan ibaret de olsa, hedefimize ulaşmakta başarılı olup olmadığımızı bilmemiz gerekir.

 

5. Sadece Üzerinde Çalışılan Göreve Yoğunlaşılmalıdır.

Akış sürecinde yaşamın tatsız yönlerine dikkat etmeyiz.

 

6. Kişisel kontrol duygusuna ulaşılır.

Akış sürecindeki inşan çevresi üzerinde kontrol kurma deneyimini tadar.

 

7. Kişi Kendilik Bilincini Kaybeder.

Bütün dikkat hedefe ve etkinliğe verildiği için, kişi kendisini düşünmeye fırsat bulamaz.

 

8 .Zaman Duygusu Kaybolur.

Saatler dakikalar gibi ya da dakikalar saatler gibi gelebilir.

 

Her akış deneyimi bu özelliklerin hepsini içermeyebilir. Ancak aklınıza gelen böylesi bir deneyim büyük olasılıkla bu özelliklerden çoğunu içerir.

 

Hangi Durumlarda Akış Gerçekleşir ?

Kişinin meşgul oldukları işlere kendini kaptırarak, hareket etmesini sağlayan aslında iç motivasyonlarıdır. Akış üzerine yapılan ilk çalışmaların sportif faaliyetlere veya oyunlara üzerinde olmasının sebebi  bu faaliyetleri gerçekleştirmemizi sağlayan  içsel ödüllerin bu tür eylemlerde kendini daha çok göstermesidir. Daha sonra farklı ortamda gerçekleştirilen akış ile ilgili çalışmalara konu olan bireyler yukarıda da belirtildiği gibi farklı akış deneyimlerini benzer hislerle açıklamışlardır.

 

İlk çalışmalardan da görüldüğü gibi belli durumlarda akış haline geçilebilmesi daha kolaydır. Bunlara örnek verecek olursak:

• Spor yaparken
• Cinsellik yaşarken
• Bilimsel çalışmalar yaparken
• Oyun oynarken
• Hayal kurarken
• Maç izlerken
• Müzik üretirken
• Enstrüman aleti çalarken

 

Ayrıca her insanın akış deneyimi farklılık gösterebilir o nedenle sizin deneyiminiz yukarıdaki örneklerden olmayabilir. Sizin deneyiminiz bu yazının içerisinde de okuyacağınız akışı tamamlayan 8 özelliğin bir çoğunu kapsıyor ise akışa ulaşıyorsunuzdur. Yukarıdaki gibi akış durumlarında bireyler de akış sırasında hedefe ulaşmak ustalaşma duygusu yaratıyor ancak gerçek zevk duygusu, ortaya çıkan sonuçtan çok, sürecin kendisinden kaynaklanmaktadır.  

 

Akışa Ulaşmak İçin Bazı Anahtar Noktalar

Birinci anahtar nokta,Csikzentmihalyien güzel ve tatmin edici deneyimlerin akıştayken yaşandığını ve akış halindeyken insanların yaptıkları şeylerden fazlasıyla keyif aldıklarını gözlemlemiştir. Bu noktadan hareketle bireyde akış deneyimi olumlu duygularla ilişkilendirilebilmektedir. Burada önemli olan bireyin gerçekleştireceği eylemin zorluğu ile bireyin becerileri arasındaki dengedir. Bu denge sağlandığında birey akış halindeki davranışını sergilerken olumlu duygu halinde olacaktır. Aksi takdirde işin zorluğu ve kişinin becerisi arasında bir denge sağlaması güç ise yani zor bir işi yapabilmesi için bireyin becerileri yetmiyorsa bireyde endişenin artmasını beraberinde getirir. Öte yandan yüksek becerili bir birey, zor olmayan bir işte akış haline geçecek bir dikkat sağlayamaz ve işi yaparken sıkılma hissi görülebilir.

 

İkinci nokta ise her adımda yapılacakların belirli olması ve hedeflerin net olmasıdır. Örnek verecek olursak bir dağcının hedefi dağa tırmanmaktır. Dağcı  dağa tırmanırken ne yapacağını nerelere basıp tırmanacağını farkındadır.

 

Bir diğer anahtar nokta ise kişinin tüm dikkatini toplayarak meşgul olduğu işe vermesidir. Dikkatini veremeyen kişi akış haline geçemez çünkü akış durumda kişi bir sonraki atacağı adımları net bir şekilde bilir; dikkatini toplayıp odaklanamayan birisi, asıl hedef olan işe kendisini veremez.

 

İş ve Akış Deneyimi

Kimimiz mesleklerimizi (işleri) içinden gelmeyerek istemsizce ancak yapmak zorunda olduğumuz için yaparız. Kimimiz ise yaptığımız mesleğe (işimize) kendimizi kaptırır, zamanın nasıl geçtiğini anlamayız. Ortalama  bir insan ömrünün üçte biri çalışarak geçtiği için çalışma ortamlarına akış deneyimini tecrübe etmek kişinin genel anlamda hayatını olumlu yönde etkilemektedir. İnsanlar sevdiği mutlu olduğu işi yapmalı kelimesini çokça kez duymuşsunuzdur aslında bu cümleden akış kavramı üzerinden şunu çıkarabiliriz; insanlar akış halinde iken tüm performansını, dikkatini işe aktarır ve kişi işini yaparken adeta kaybolurcasına kendini işine kaptırmasıdır. Böylesine kendimizi kaptırarak yapacağımız işlerden hem daha iyi verim elde ederiz, hem de yaptığımız daha kolay işten hoşnutluk duyarız.

 

Çoğumuz işten uzak olduğumuzda daha mutlu olduğumuzu düşünürüz. Hatta insanlar çoğu zaman mutsuzluklarının nedenlerinden birinin, uzun çalışma saatleri olduğunu söyler. Ancak araştırmacılar bunu gerçeği yansıtmadığını söylüyor. Bu doğrultuda  akış ve iş hayatı arasındaki ilişkiyi incelemiş en önemli çalışmalardan biri Csikzentmihalyi ve LeFevre  tarafından yapılan çalışma aynı zamanda bu çalışma ilk defa akış ve iş hayatı arasındaki ilişkiyi sorgulayan bir araştırmadır. Csikzentmihalyi ve LeFevre(1989)’ye göre iş ortamında akış deneyimi boş zamanlara nazaran üç kat daha fazla gerçekleştiğini belirtmişlerdir. Buradan hareketle çalışanlar için iş hayatının akış deneyiminin kaynağı olduğunu söyleyebiliriz. Araştırmanın diğer elde edilen bulguları da akış ve iş hayatı arasından önemli bir bağ olduğunu gösteriyor. İşleri hakkında olumlu duygular besleyen kişilerin işlerinde daha fazla akış tecrübe etmeleri kişilerin yaşamına da olumlu yönde katkı sağlamaktadır.

 

Daha sonraları bilim insanlarının aklına takılan bir diğer  soru iş ortamlarında çalışanların tecrübe ettiği akış ile diğer alanlarda tecrübe edilen akış deneyiminin benzerlik gösterip göstermedir. Bu Csikszentmihalyi ve Nakamura (2005) ’ya göre akış deneyiminde olması gereken ögeler; kişinin kontrolün kendisinde olması, yeni beceriler geliştirme isteğinde olması ve zorluk ve beceri seviyesi arasındaki dengedir.Bu ögelerden hareketle Bakker (2008) akış deneyimini çalışanlar açısında üşfarklı boyuta ayırmıştır. Bunlar sırasıyla; dalma, zevk alma ve içsel güdülenmedir.

 

Daima durumunda kişi yaptığı işe tüm dikkatini verip, işe tamamen kendini kaptırmasıdır. Bu durumda kişi zamanın nasıl geçtiğini fark etmez, etrafındaki her şeyi unutur işine konsantredir.  Zevk alma ise kişinin yaptığı işi severek yapması ve yaptığı işten hoşnutluk duymasıdır. Ve son olarak içsel güdülenmede kişinin yaptığı iş kişinin içsel bir tatmine ulaşmasıdır. Bakker (2008) çalışması akış deneyimi ve çalışan arasındaki ilişkiyi netleştirmesi açısından önemlidir. Yani iş alanındaki akış ile diğer alanlardaki akış arasında bir benzerlikler olmasına rağmen farklılıkları ortaya koyan bir çalışmadır.

 

Kaynkça ve İleri Okuma:

• Kişilik; Jeryy M. Burger   ( Kaknüs yayınları  5. Basım 2016, İstanbul)
• Kişilik Özellikleri ve psikolojik Sermayenin Psikolojik İyi Oluş, Akış Deneyimi, İş Tatmini ve Çalışan Performansına Etkileri, Tuğba Yaşin (2017)
• Akış Üzerine, Mihaly Csikzentmihalyi (TED TALK)

 

Yazar: Bahri Can ÖĞÜN