Psikoloji alan yazınının en tartışmalı konuları arasında yer alan Flynn etkisi, insanların IQ puanlarının her yeni kuşakta yaklaşık 4-6 puan ilerlediğine dair bir inanıştır. Flynn etkisine göre anne babanız, kendi anne babalarından daha parlaktı, çocuklarınız da sizden daha parlak olacaklar. Her 10 ya da 15 yılda bir, ulusal IQ düzeyinde bir sıçrama görüyoruz.
Flynn Etkisi’nin Ortaya Çıkışı
Zeka alanında asıllığı tartışılan bu ‘’etki’’ye adını veren kişi, Yeni Zelanda’da çalışmalarını sürdüren Amerikalı siyaset bilimci James Flynn’dır. Flynn, ünlü ve saygın zeka testi kitapçıklarını incelediğinde iki şey dikkatini çekmişti. Birincisi, farklı ırk, cinsiyet ve yaş grupları için tipik puanları tanımlayan normların çok sık değiştirilmek zorunda kalmasıydı. İkincisi de, birkaç yılda bir, aynı yaş grubundaki puanların artışıydı. Kısaca, insanlar zaman geçtikçe daha iyi puanlar alıyordu. Ya testler kolaylaşıyor ya da insan türü olarak bizler daha zekileşiyor olmalıydık, ya da bunların ikisi de doğruydu. Yani, 1990’da alınan iyi bir puan 1970’in parlak puanıyken, 2007’de orta halli bir puan sayılmaktaydı.
Flynn Etkisi Üzerine Tartışmalar/Fikirler
Günümüzde Flynn Etkisi‘nin varlığı ilgili bilim çevrelerince yüksek ölçüde kabul görmüş olsa da, bu etkinin kaynağı hakkında önemli görüş ayrılıkları bulunmaktadır (McGrew, 2010). Bazı araştırmacılar, Flynn etkisinin nedenleri arasında çevresel kaynaklardaki iyileşmeyle yakından ilişkili olduğunu savunmaktadır. Örneğin, Lynn’a göre beslenme kalitesinde 1930’dan günümüze kadar gözlenen iyileşme Flynn Etkisi’ni ortaya çıkaran temel etkendir. Bazı araştırmacılar ise sağlık sistemindeki iyileşmenin (antibiyotik kullanımının yaygınlaşması ya da yeni ve teknolojik tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi gibi) zeka puanları üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğunu öne sürmektedir. Esasında kontrol edilmesi gereken ilk şey, etkinin birçok ülke ve birçok test için geçerli olup olmadığıydı. Bu amaçla Amerika, Belçika’dan, Avustralya, Brezilya ve İngiltere’ye kadar 20’den fazla ülkenin verileri incelendi. Hatta, Flynn etkisi akışkan zekaya ya da problem çözme zekasına yönelik testler için olduğu gibi, bilgi temelli olan söz haznesi testleri ya da kristalize zeka testleri gibi farklı test çeşitleri için de doğruydu. Flynn’ın iddia ettiği ‘’kitlesel IQ artışları’’ çarpıcı bir şekilde kanıtlanmış görünürken esas soru bunun neden böyle olduğudur. Bazı alanlarda bu durumu açıklama girişimleri olmuştur.
Flynn Etkisinin Ortaya Çıkma Sebepleri
-Eğitim: Birçok ülkede, her kuşaktan bireyin okulda ve daha iyi tesislerde geçirdiği zaman artmıştır. İnsanlar, geldikleri yer neresi olursa olsun, öğrenmeye ve imtihana tutulup denenmeye alışmışlardır. Zeka, öğrenmeyle ilgili, ilişkili bir şeydir; dolayısıyla, eğitim iyileştikçe ve yaygınlaştıkça puanlar yükselmiştir.
-Beslenme: Günümüzde insanlar, özellikle de çocuklar daha iyi beslenmekte, bu da nüfus içerisindeki ‘’geri zekalılık’’ oranını düşürmektedir. Kötü beslenen insan sayısının azalmasıyla dağılımın dip bölümü ortadan kalkmış, böylelikle ortalama puan yükselmiştir.
-Sosyal eğilimler: Zaman kısıtlaması olan testlere ve zamana karşı çalışmaya artık daha çok aşinayız. Testlere ve sınanmalara alışmış insanlar daha iyi sonuçlar elde etmektedir.
-Ebeveynlerin Rolü: Ebeveynlerin çocuklarına sağladıkları imkanların ve eğitimin kendi aldıklarından daha iyisi olmasını istemeleri, her yönden verim açısından çocuklarına daha zengin bir ortam kurmalarına yol açmaktadır. Ebeveynlerin her bir çocuğa daha fazla yatırım yapabileceği daha küçük aileler kurma eğilimi de bir etmen olabilir.
-Sosyal Çevre: Dünya gitgide karmaşıklaşmakta ve uyaran düzeyi de artmaktadır. Modernleşme ve yeni teknolojiler insanların soyut kavramlarla daha çok oynamaları anlamına gelmektedir. Bu da IQ testlerinin ölçtüğü şeyin ta kendisidir.
Kaynakça:
http://www.turkpsikolojidergisi.com/PDF/TPD/73/04.pdf / 50 Psikoloji Fikri-Adrian Furnham
Yazar: Duygu Yeşim ÖZTÜRK