Maslow ve Gereksinimler Hiyerarşisi

Toplumda bireylerin; iyi olma, mutluluk ve yaşam doyumlarına ilişkin felsefi söylemler çok eski yıllara dayanmaktadır. Yaşam doyumu; bireyin kendi yaşamını bilişsel ve duygusal olarak değerlendirmesi olarak tanımlanmaktadır. Bireylerin yaptıkları bu öznel değerlendirme yine bireyin kendisi tarafından belirlenen bazı kriterlere dayanmaktadır. Yani hepimiz kendi hayatlarımızı öznel ve bilişsel olarak; aile, meslek, sağlık, güvenlik, çevre vb. gibi konularda yaşam doyumlarımız üzerine çıkarımlar yapmaktayız. Bu değerlendirmeleri tek konu özelinde değil genel olarak tüm yaşamımız üzerinden ele almaktayız. Yaşam doyumu; bireylerin kendilerine koydukları bazı hedefleri temsil etmektedir diyebiliriz.

 

Sosyal bilimci Abraham Maslow buradan yola çıkarak bir gereksinimler hiyerarşisi inşa etmiştir. Maslow ihtiyaçlar piramidi teorisinde bireyin kendisini gerçekleştirmesi durumuna ilişkin insanın yaşamımdaki gereksinimleri basamak şeklinde anlatmaya çalışmıştır. İhtiyaçlar piramidine göre belli bir hiyerarşi içerisinde en temel ihtiyaçlardan yola çıkarak alt seviyedeki bir ihtiyaç karşılanmadan bir üst basmağa geçilemeyeceği belirtilmektedir.

 

 Abraham Maslow Kimdir ?

Abraham H. Maslow (1908-1970), Brandeis Üniversitesi psikoloji profesörüdür. Hümanistik yaklaşımın ortaya çıkmasına katkıları vardır. Üniversitede öğrencilik yıllarındayken onu en çok etkileyecek olan hocası Harry Harlow ile çalışmıştır. Mezun olduktan daha sonra Columbia Üniversitesinde çalışmalar yaparken Alfred Adler ile tanışmıştır. Sonrasında ise Brooklyn Collage’de çalışırken Max Wertheimer, Gestalt Psikolojist, ve Ruth Bennedict, antropolog, ile tanışmış ve bu kendi alanlarında öncü isimlerin araştırmalarını beraber ele almak istemiştir. Bu sayede “muhteşem insan doğasını” daha iyi kavramaya çalışmıştır. Bu çabaları sonucunda Gereksinimler hiyerarşisi teorisini öne sürmüştür. Maslow çalışmalarıyla 1950-1960’lı yıllarda hümanist psikolojinin ekolü olmuştur.

 

Maslow ve Gereksinimler Hiyerarşinin Temeli

Maslow’a göre bireyler yaşamlarında kendilerine birtakım hedefler belirler ve bu doğrultuda yaşamlarına yön verirler. İnsanın kendini gerçekleştirmesi olarak bahsedilen hiyerarşinin en üst basamağına ulaşması için alt basamaklarda sınırlarını kendisinin çizdiği gereksinimlerini tamamlaması gerekmektedir. Bu durumda gereksinimler yaşamın her aşamasında kişilerin yerine getirmesi gereken bir olgu olarak karşımıza çıkar. Beş ayrı basamakta belirtilen gereksinimler hiyerarşisi teorisi, kişinin hedeflerini gerçekleştirmek adına birtakım istek, beklenti ve gereksinimlerinin olduğu ve bunların farklı bir şekilde kategorize edilebileceğini belirtmektedir.

 

 

Maslow ve Gereksinimleri

Birinci basamaktaki gereksinimler, temel ve fiziksel ihtiyaçlardır. İkinci basamakta ise güvenlik gereksinimi karşımıza çıkar. Bireylerin güvenli bir ortamda çatışmalardan ve karışıklıktan uzak olacak şekilde yaşama ihtiyaçlarıdır. Üçüncü basamakta sevgi veya ait olma gereksinimi vardır. Bu basamakta ise bireyler sosyal ihtiyaçlar; sevgi, sevilme ve bir yere ait olmak gereksinimlerini tamamlarlar. Dördüncü basamakta bireyin bir şeyleri başarma, takdir edilme ve saygı görmesi bir gereksinim olarak karşımıza çıkar. Beşinci ve son basamak ise bireyin kendini gerçekleştirmesini yani üst insan statüsüne ulaşması yer alır. Bireyin kendi kapasitesinin farkına varması ve başarının bu farkındalıkla beraber elde edilmesi belirtilmektedir. Hiyerarşi dikkatle incelediğinde alt seviyelerde daha çok fiziksel ihtiyaçlar yer alırken üst basamaklara doğru çıkıldıkça gereksinimlerin daha sosyal bir yapıya dönüştüğü gözlenmektedir. Maslow bireyin kendini gerçekleştirmesinin ise bu süreçlerin hepsinin ortak bir ürünü olduğunu belirtmektedir. Yani bir insan yemek bulamadığı veya kendi güvenliğini tehdit eden durumlarda sevgi ya da saygı arayışını çok güçlü hissedemeyebilir.

 

 Maslow’a Göre Kendini Gerçekleştiren İnsanlar

Maslow’a göre; kendini gerçekleştiren insan benliğini toplumsal otorite içinde eriten, topluma pasif uyum gösteren insandan farklı olarak, kendi öz duygu ve gereksinimleri doğrultusunda hareket eden, sahip olduğu potansiyel gücü elde etmeye çalışsan fakat bunu yaparken toplumla ciddi çatışmalara düşmeyen insandır. Hiyerarşinin alt basamaklarını dikkate alarak toplumda yer edinmiş ve kendi potansiyelini ortaya çıkardığını hissedebilen insanlar kendini gerçekleştirmiş sayılır. Kendi gereksinimlerinin yoksunluğunun giderilmesi yolunda çaba harcayan, çevresindeki insan ve nesneleri bu ihtiyaçlarını giderecek araçlar olarak algılayan kişiler kendini gerçekleştirmiş bir başka deyişle üst insan olma statüsüne ulaşmış kimselerdir. Maslow ayrıca, kendini gerçekleştirmenin doruktaki yaşantılarla belirlenebileceğine inanmıştır. Bir insanın dünyayı olduğu haliyle ve bütünüyle deneyimlediğinde ortaya çıkan coşku, keyif ve merak duyguları kişinin üst insan olup olmadığını ölçmesine yarar. Maslow’ a göre kendini gerçekleştiren insanların karakteristik özellikleri şunlardır:

• Gerçekliği olumlu bir şekilde algılar ve belirsizlik durumunda zora düşmezler.
• Kendilerini ve başkalarını olduğu şekilde kabul ederler.
• Düşünce, duygu ve davranışları içten ve samimidir.
• Kendilerinden daha çok problemlere odaklanırlar.
• Yaratıcı, verimli ve üretkenlerdir.
• İyi bir mizah anlayışına sahiptirler.
• Hayatlarına ve dünyaya nesnel ve doğal bir açıdan bakabilirler.
• Yaşamdaki olaylara karşı ilgilidirler.
• Bilinçli olarak gelenek dışı olmamalarına rağmen, öz kültürlerinin sorgulanması gerektiğine inanırlar.
• İnsanlarla doyurucu, kalıcı ve sevgi dolu iletişim kurabilirler.

 

Gereksinimler Hiyerarşisi ile İlgili Eleştiriler

Bilimsel bakış açısıyla bakıldığında Maslow’un yaklaşımıyla ilgili bazı sorunlar bulunmaktadır. Maslow hiyerarşisini oluştururken biyografik analiz yönteminden faydalanmıştır. Kendini geliştirmiş olarak belirlediği 18 insanın biyografilerine bakarak yazılarını incelemiştir ve çalışmasının temellerini bu araştırmasına oturtmuştur. Fakat kişisel görüş her zaman eleştiriye açık olduğu için Maslow’un kendisine göre seçtiği 18 kişinin tüm insanlığa genellenemeyecek olması Gereksinimler Hiyerarşisi’ne karşı yapılan güçlü bir eleştiridir. Yine seçtiği 18 kişinin toplumdaki her kesimi kapsamaması (örn. Yüksek mevkilerde çalışan beyaz erkekler) oldukça güçlü olan bir başka eleştiridir.

 

Kaynakça ve İleri Okuma:

 

Yazar: Ceren ERTÜRK