Spor Psikolojisi Nedir?
Spor sözcüğü disport yani dis ve portare kelimelerinden alır. Bu sözcük işten uzak durmak, eğlence anlamına gelmektedir. Spor daha çok oyun yönü ile ortaya çıkar. Ancak sonucu tamamen önemsiz değildir. Olumlu sonuçlar spordan alınan zevki arttırır. Spor etkinlikleri bireyin hızlı karar vermesini, kaslarını, enerjisini, psikolojik bilgi ve becerilerini, zihinsel yetilerini kullanmasını gerektirir. Spor bir anlamda “kurallara bağlanmış ve geliştirilmiş bir oyun” dur. (Özbaydar, 1983) Sporun ruhsal toplumsal etkileri vardır. Özellikle 20. yy’ da spor etkinlikleri ile ilgili çok fazla kural geliştirilmiş ve sporculardan beklentiler yükselmiştir. Özellikle iletişim araçlarının ve internetin hızlı yayılması sporun amaçlarının farklı yönlere çekilmesine neden olmuştur. Ayrıca modern çağda sporun popülerleşmesi, sporu ticari bir sektör durumuna getirmiştir. Bu gelişmeler sporcuları bedensel ve ruhsal yönden zorlamıştır.
Bütün bunlar; spor etkinliklerinin ve sporcuların verimliliklerini, kişiliklerini, performans düzeylerini, güdülenmelerini, bilimsel olarak incelemeyi gerekli kılmıştır. Spor psikolojisi, sporcuların performans ve refahlarını, spora katılımın gelişimsel ve sosyal yönlerini, spor etkinlikleri ile ilgili sistematik sorunları ele almak için geliştirilmiş bir bilimdir. Spor psikolojisi ile ilgili yapılan tanımlamalar spor psikolojisinin spor ve egzersiz bilimlerinin mi yoksa psikolojinin mi alt dalı olarak görülmesine göre değişiklik göstermektedir. Bu değişiklik spor psikologlarının çalışma alanlarını belirlemektedir. Spor psikolojisi eğer psikolojinin bir alt alanı olarak kabul edilirse, spor ve fiziksel aktivite, psikolojik kuramların anlaşılması ve psikolojik ilkelerin uygulandığı bir alan olarak kullanılıyor demektir. Eğer Spor ve Egzersiz bilimlerinin bir dalı olarak kabul edilirse, spor ortamındaki davranışlar betimlenmeye, açıklanmaya ve yordanmaya çalışılıyor demektir. (Horn, 1992,4) APA 1996 yılında daha net olarak kabul edilebilecek 2 farklı alan tanımlamıştır. Spor psikolojisi; fiziksel aktivitenin psikolojik temellerinin incelenmesi ve psikolojinin ilke ve kurallarının spor ortamına uygulanmasıdır. Egzersiz psikolojisi ise; egzersize katılma, devam ettirme ya da bırakma nedenlerini araştırtan alan olarak kabul edilmektedir.
Spor Psikoloğu Ne İş Yapar?
“Spor psikoloğunun görevleri nelerdir ?” sorusuna cevap vermeden önce bir takım tanımlamalar bakmak daha doğru olacaktır. Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Olimpiyat Komitesi ve Amerikan Psikologlar Birliği spor psikologlarının rolünü; danışmanlık rolü, eğitimci rolü ve araştırma rolü olarak 3 ana başlık altında toplamıştır. Araştırmacı spor psikologları, sporda davranış ve performansı etkileyen faktörlerin giderilmesine yönelik araştırma yaparlar. Sporcuların çalışma koşulları ve gerginlikleri nedeniyle anksiyete, başarı/başarısızlık korkuları, güdülenme bozuklukları, ilişki sorunları, madde bağımlılıkları, yeme bozukluğu gibi problemler ortaya çıkabilmektedir. Danışmanlık rolünü üstlenecek olan spor psikoloğunun klinik deneyiminin olması gerekir. Eğitici rolündeki spor psikoloğu ise özellikle zihinsel antrenman ve psikoregülasyon tekniklerinin uygulanmasını sağlar. Sporculara hedef belirleme, performans planlama, dikkat stratejileri, özgüven gelişimleri ve liderlik becerileri gibi konularda yardım sağlar.
Spor Psikolojisi Çalışma Alanları
Koruç’a göre (1992) spor psikolojisinin çalışmaları 3 alanda yoğunlaşmaktadır:
1.Performansı arttırıcı uygulamalar: Sporcu seçimi, güdülenme, kişilik, konsantrasyon, özel karşılaşma stratejilerini
2.Teknik öğrenimi hızlandırıcı uygulamalar: Motor öğrenme çalışmaları, zihinsel antrenman, psikoregülasyon çalışmalarını
3.Performansın önündeki ruhsal engellemeleri kaldırmaya yönelik uygulamalar: stres, anksiyete, heyecan, yaralanmaya bağlı psikolojik durum, yarışma kaygısı, tükenmişlik gibi konularını içerir.
Bu uygulamalar günümüzde uzmanlık gerektiren alanlar haline gelmiştir.
Spor Psikoloğu’nun Faydaları
1984 Los Angeles Olimpiyatları öncesinde ABD sporcuları spor psikologları ile çalışarak olimpiyatta üstün performans göstermişlerdir. Spor psikolojisinin spor dünyasına girişinde bunun rolü büyüktür. Sporcu açısından spora yönelmeden yarışma sonrasına kadar olan sürecin birçok boyutları vardır. Spor psikoloğunun bu süre içinde sporculara birçok katkısı olmaktadır. Spor psikoloğu çok yönlü bir çalışma uygulayarak sporcuların ve antrenörlerin performanslarını düşüren etmenleri tespit ederek yüksek verim elde edilmesini sağlarlar. Takım halinde ve birebir görüşmeler yaparak performansı artırmaya yönelik teknikler öğretirler. Motivasyon, hedef koyma, zihinsel antrenman, özgüven arttırma, olumlu düşünme gibi konularda sporcuları ve antrenörleri bilgilendirirler. Sporcuların duygusal ve kişilik özellikleri yönünden dengeli olmasına da yardımcı olurlar.
Spor Psikoloğu Olmak İçin Yüksek Lisans Şart Mı ?
Uygulamalı Spor Psikolojisi Gelişim Birliği, (AAASP- The Association for the Advancement of Applied Sport Psychology- 1991) spor psikoloğunun eğitimi ve sertifikalandırması için gerekli olan koşulları tanımlamıştır. Bunları şu şekilde açıklayabiliriz. Öncelikle Egzersiz ve Spor Psikolojisi bilim dalında yüksek lisans yapılması gerekmektedir. Spor psikoloğu bilim ve meslek etiğini bilmeli ve spor psikolojisinin sağlık/egzersiz psikolojisi, sosyal psikoloji, performans arttırma gibi alanlarında bilgi sahibi olmalıdır. Ayrıca sporun temelini oluşturan biyomekanik ve fizyolojik boyutları hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Spor tarihi, felsefesi, sosyolojisi beceri öğrenimi alanlarında temel bilgilerin eğitimini almalıdır. Spor psikoloğunun psikopatoloji ve ilişkili alanlarını bilmesi ve uygulamalı olarak psikolojik danışmanlık tekniklerini öğrenmesi gerekir. Ayrıca uzman bir akademisyen tarafından süpervizyon almalıdır.
Dünya’da ve Türkiye’de Spor Psikolojisinin Geleceği
Spor psikolojisine özgü gerek ABD’de gerek Avrupa’da birçok kurum ve birlikler oluşmuştur. APA (American Psychological Association) ise 1986 yılında 47.bölümü Egzersiz ve Spor psikolojisini kabul etmiştir (APA, 1996). Ülkemizde de son dönemde spor psikolojisinin uygulamalı alanında bir hareketlenme olduğunu söyleyebiliriz. Fakat son dönemdeki bu gelişmelerde sistematik bir politikanın ürünü olmadığı için spor psikolojisi gerekli ilerlemeyi sağlayamamıştır. Ancak spor psikolojisi gelecek vadeden bir alan çünkü spora ilginin toplumsal tabanı genişlemektedir. Spor psikolojisi hem bireysel hem de takımlar için bir ihtiyaç alanı olacaktır.
Yazımı bitirirken şunu tekrar vurgulamak istiyorum, spor psikologları hangi alanda yoğunlaşırsa yoğunlaşsın temel psikoloji kuramlarını ve yöntemlerini bilmesi gerekir.
Kaynakça ve İleri Okuma:
- Spor Psikolojisi, Prof. Dr. Orhan DOĞAN
- Spor Psikolojisi, Doç. Dr. Şefik TİRYAKİ
- American Psychological Association, Sport Psychology
- APA Division 47 Practice Committee (2011). Defining the Practice of Sport and Performance Psychology
Yazar: Ayşe EMDİRME